Του Νίκου Θωμαΐδη (Αναπτυξιακή Δράμας ΑΕ)
Είναι Κυριακή μεσημέρι στην κεντρική πλατεία ενός μικρού γαλλικού χωριού, λίγο έξω από το Vichy. Παιδιά και γονείς έχουν ήδη συγκεντρωθεί εδώ από νωρίς γιατί σε λίγο θα έρθει το Ballad’ou, ένας αυτοκινούμενος παιδότοπος που ψυχαγωγεί τα παιδιά με παιχνίδια και ομαδικές δραστηριότητες. Το Ballad’ou δεν είναι μόνο ένας χώρος για παιδιά, αλλά και ένα σημείο συνάθροισης και σύσφιξης των σχέσεων των γονέων τους, κυρίως αυτών που έχουν μετοικήσει από άλλες περιοχές στην ύπαιθρο και θέλουν να δημιουργήσουν το νέο κοινωνικό τους δίκτυο.
Ο αυτοκινούμενος παιδότοπος Ballad’ou
Αρκετά χιλιόμετρα μακρύτερα, στη γραφική κωμόπολη Aubusson (πληθυσμός: περίπου 5.000 κάτοικοι), οι τοπικοί φορείς επιδεικνύουν με καμάρι το τελευταίο τους έργο: τη δημιουργία μιας θερμοκοιτίδας επιχειρήσεων όπου νέοι επιχειρηματίες (κυρίως νέο-αφιχθέντες στην περιοχή) μπορούν, έναντι ενός μικρού τιμήματος, να χρησιμοποιούν το δικό τους μικρό γραφείο, σύνδεση στο internet και τηλεφωνική γραμμή. Κάποιος υπάλληλος θα τους βοηθήσει να ανταπεξέλθουν στα πρώτα τους επιχειρηματικά βήματα μέχρι να αφήσουν τη θερμοκοιτίδα και να αποκτήσουν δικό τους επαγγελματικό χώρο.
Αλλού πάλι, όπως στην πόλη της Limoges (αλλά και στην Aubusson), εξειδικευμένα στελέχη εργάζονται στον τομέα της υποδοχής νέων κατοίκων στην ύπαιθρο. Ο Mathieu ή ο François θα σας βοηθήσουν, εφόσον θελήσετε να μετακομίσετε στην εξοχή, να βρείτε σπίτι, να αγοράσετε γη ή κάποια επιχείρηση που έχει κλείσει αλλά και να ανιχνεύσετε τις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας κοντά στο χωριό στο οποίο έχετε μετακομίσει.
Όλες οι παραπάνω δράσεις, αλλά και πολλές άλλες που δεν μπορούν να αναφερθούν εδώ για λόγους οικονομίας χώρου, εντάσσονται σε ένα γενικότερο πλέγμα πολιτικών που ξεκίνησαν στη Γαλλία πριν από περίπου δεκαπέντε χρόνια: τις πολιτικές υποδοχής (politiques d’accueil) νέων κατοίκων στην ύπαιθρο. Ουσιαστικά, πρόκειται για πολιτικές που σκοπό έχουν να προσελκύσουν ανθρώπους στην εξοχή και να βοηθήσουν με κάθε τρόπο (οικονομικό, διοικητικό, κοινωνικό) την οριστική εγκατάστασή τους. Η βοήθεια που παρέχουν αυτές οι πολιτικές είναι πολυσχιδής και, πολλές φορές, σε προσωπικό επίπεδο.
Οι πολιτικές αυτές στοχεύουν, μεταξύ άλλων, στη διατήρηση και αύξηση του τοπικού πληθυσμού και των τοπικών δραστηριοτήτων, στον επαναπατρισμό των απελθόντων κατοίκων της Διασποράς, στη σωτηρία των τοπικών βιώσιμων επιχειρήσεων μέσω της εξαγοράς τους από μετοικούντες και, φυσικά, στη βελτίωση της ελκυστικότητας και της ανταγωνιστικότητας της υπαίθρου.
Αυτές τις πολιτικές είχαμε την ευκαιρία να ανακαλύψουμε κατά τη διάρκεια ενός τριήμερου ταξιδιού εργασίας στη Limoges, την Aubusson και το Vichy της Γαλλίας κατά το τριήμερο 7-9 Οκτωβρίου 2013. Η Αναπτυξιακή Δράμας AE συμμετείχε σε αυτό το ταξίδι ως εξωτερικός εταίρος του σχεδίου Philoxenia plus, έπειτα από πρόσκληση του γενικού συντονιστή κου Άλκη Καλλιαντζίδη και του Γάλλου εταίρου Collectif Ville Campagne. Σκοπός του εν λόγω σχεδίου είναι η κεφαλαιοποίηση των εμπειριών των φορέων του αλλά και η μεταφορά μεθόδων και καλών πρακτικών πάνω σε θέματα υποδοχής στην Ευρώπη. Στο σχέδιο συμμετέχουν φορείς από Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Κύπρο και Σλοβενία ενώ ο συντονιστής εταίρος είναι η Ελληνική ΤΟΠ.ΑΠ. (Τοπική Απασχολησιμότητα) με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Να σημειωθεί εδώ ότι οι εργασίες του ταξιδιού έτυχαν ευρύτατης τηλεοπτικής κάλυψη από δυο κανάλια και δυο εφημερίδες που προβάλουν συστηματικά τις πολιτικές υποδοχής στη Γαλλία.
Η «οικογενειακή» φωτογραφία της συνάντησης στη Limoges
Η αποτίμηση του ταξιδιού αυτού είναι ιδιαίτερα θετική, αφού διαπιστώσαμε ιδίοις όμμασι τα εξαιρετικά αποτελέσματα των πολιτικών υποδοχής. Πράγματι, μάθαμε ότι σε ορισμένες περιοχές της αγροτικής Γαλλίας καταγράφεται πλέον μια σταθερή αύξηση πληθυσμού που ενισχύει τις προοπτικές ανάπτυξής τους και τις καθιστά αξιοβίωτες (από όλες τις απόψεις). Μάθαμε επίσης ότι μεγάλο μερίδιο σε αυτήν την επιτυχία έχει και η θεσμοθετημένη (ή μη) κοινωνική οργάνωση του τοπικού πληθυσμού, ο οποίος μέσα από συνεταιρισμούς, οργανώσεις και, εν γένει, συλλογικότητες «συμπληρώνει» τα κενά της κεντρικής πολιτικής και παρεμβαίνει δυναμικά στο τοπικό γίγνεσθαι. Μάθαμε, τέλος, ότι σε αυτήν τη διαδικασία η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπαίνει μπροστά, διαθέτοντας τόσο πόρους όσο και προσωπικό χρόνο των αιρετών. Φυσικά, όλες αυτές οι πολιτικές συντονίζονται από εξειδικευμένους φορείς όπως ο Collectif Ville Campagne, ένα πολυσυλλεκτικό σχήμα στον οποίον –πέραν της Τοπικής Αυτοδιοίκησης– συμμετέχουν πανεπιστήμια, τοπικοί φορείς, δίκτυα επιχειρήσεων, υπηρεσίες και προσωπικότητες. Ο Collectif Ville Campagne εδρεύει στη Limoges και απασχολεί εξειδικευμένα στελέχη που εργάζονται στους τομείς της υποστήριξης, της κατάρτισης, της έρευνας, κ.λπ.
Κατά τη διάρκεια του τριήμερου αυτού ταξιδιού είχαμε επίσης και αρκετό χρόνο να προβληματιστούμε για το πως θα μπορούσαν οι πολιτικές αυτές να εφαρμοστούν στην Ελλάδα. Σίγουρα, δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, σε κάθε περίπτωση, η οργάνωση των υπηρεσιών στη Γαλλία είναι μακράν καλύτερη και ότι η χώρα μας βρίσκεται στη δίνη μιας πρωτοφανούς δημοσιονομικής κρίσης που περιορίζει τα περιθώρια παρεμβάσεων.
Τίποτε όμως δεν είναι ακατόρθωτο. Οι αγροτικές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας, και ειδικά περιοχές όπως η Δράμα, μπορούν να αποτελέσουν πόλους έλξης νέων κατοίκων. Η Ελλάδα έχει ένα θαυμάσιο κλίμα, οι άνθρωποι (σε ορισμένες περιοχές) έχουν αρχαίους δεσμούς με τα χωριά τους, τα αστικά κέντρα είναι σχετικά κοντά στην αγροτική ύπαιθρο ενώ τα τελευταία χρόνια η υποδομή τηλεπικοινωνιών έχει βελτιωθεί σημαντικά (αν και υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης). Αυτό βέβαια που είναι εξαιρετικά σημαντικό σε ένα τέτοιο εγχείρημα είναι να ανακαλύψουμε και να αναδείξουμε τα μοναδικά πλεονεκτήματα της περιοχής μας, αυτά δηλαδή τα γνωρίσματα που θα έκαναν κάποιον να μετοικήσει εδώ. Και φυσικά τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι: Τα γνωρίζουμε εμείς αυτά τα πλεονεκτήματα; Τα έχουμε καταγράψει; Τα έχουμε αξιολογήσει;
Η αλήθεια είναι ότι εν όψει της νέας Προγραμματικής Περιόδου θα πρέπει να είμαστε πιο «θαρραλέοι» σε ότι αφορά την αναπτυξιακή μας προσέγγιση. Καινοτόμες πολιτικές όπως αυτές των πολιτικών υποδοχής θα πρέπει σίγουρα να εξεταστούν και να εισαχθούν στο σχεδιασμό. Ήδη οι εξελίξεις μας προλαβαίνουν. Ένα μεγάλο, άλλα όχι ακόμη καταγεγραμμένο, τμήμα του πληθυσμού της χώρας μας ήδη μετοικεί ή προτίθεται να μετοικήσει στις αγροτικές περιοχές κυρίως για οικονομικούς – βιοποριστικούς λόγους (αντίθετα, στη Γαλλία η μετοίκηση γίνεται κυρίως για λόγους lifestyle). Εμείς, σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι και να έχουμε ήδη ξεκινήσει τις προπαρασκευαστικές μας ενέργειες.
Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι η διαδικασία υποδοχής νέων κατοίκων στην ύπαιθρο δεν θα είναι μια εύκολη υπόθεση. Αντίθετα, είναι μια διαδικασία η οποία προϋποθέτει σχέδιο, οργάνωση και πειθαρχία στην εφαρμογή πολιτικών. Απαιτεί τόσο υποδομή όσο και άυλες ενέργειες από μεριάς των τοπικών και περιφερειακών παραγόντων. Είναι όμως και μια διαδικασία καινοτομική, με μεγάλες προοπτικές χρηματοδότησής της από διάφορες πηγές και με απτά αποτελέσματα. Το τοπικό – περιφερειακό σύστημα, εν όψει της επερχόμενης Προγραμματικής Περιόδου, θα πρέπει –κατά την άποψή μας– να προετοιμαστεί έγκαιρα και αποτελεσματικά. Άλλωστε τέτοιες πολιτικές αποτελούν «πραγματικές» μεταρρυθμίσεις.